Nadgodziny
- Szczegóły
- Kategoria: Aktualności
- Opublikowano: czwartek, 13, październik 2016 16:37
- Administrator
- Odsłony: 1611
Nadgodziny (lub godziny nadliczbowe) to zakres czasu przepracowany poza normalnym wymiarem godzin pracy.
Podstawową liczbę godzin pracy ustala się zwykle na kilka sposobów:
- zwyczajem (liczba godzin postrzegana jako zdrowa lub rozsądna przez społeczeństwo);
- praktyką w danej gałęzi lub zawodzie;
- przez legislację;
- umową zawartą pomiędzy pracodawcami a pracownikami lub ich reprezentantami.
W większości krajów nadgodziny regulowane są prawami mającymi na celu zapobieganie zmuszaniu pracowników do przedłużania godzin pracy. Prawa te uzasadniane są nie tylko względami humanitarnymi, ale także takimi, jak ogólny wzrost poziomu zatrudnienia w gospodarce danego kraju. Jednym z powszechnych sposobów regulacji nadgodzin jest wymaganie, by pracodawcy wynagradzali pracowników wyższą stawką niż podstawowa. Przedsiębiorstwa mogą same decydować się na wyższe wynagrodzenia za nadgodziny, nawet jeśli nie są do tego prawnie zobowiązane, w szczególności kiedy uważają, że grozi im wystąpienie zawracającej krzywej podaży pracy.
- 1 Godziny nadliczbowe w polskim prawie pracy
- 2 Fałszowanie ewidencji czasu pracy
- 3 Podstawa prawna
- 4 Przypisy
Godziny nadliczbowe w polskim prawie pracy
Zgodnie z Kodeksem pracy[1], pracą w godzinach nadliczbowych jest praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy. Praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna w razie:
- konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,
- szczególnych potrzeb pracodawcy.
Liczba godzin nadliczbowych przepracowanych w związku ze szczególnymi potrzebami pracodawcy nie może przekroczyć dla poszczególnego pracownika 150 godzin w roku kalendarzowym.
Za pracę w godzinach nadliczbowych, oprócz normalnego wynagrodzenia, przysługuje dodatek w wysokości:
- 100% wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających:
- w nocy,
- w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,
- w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,
- 50% wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w każdym innym dniu niż określony powyżej.
Fałszowanie ewidencji czasu pracy
Niektórzy pracodawcy wymagają od swoich zatrudnionych nieodpłatnej pracy poprzez fałszowanie ewidencji czasu pracy, nierejestrowanie faktycznego czasu pracy, niepłacenie za przerwy na posiłek i odpoczynek, odmawianie zwrotu kosztów delegacji, podróży, uczestnictwa w szkoleniach, posiedzeniach czy wykładach. Pracodawcy tacy nie płacą za wcześniejsze stawienie się do pracy w celu przygotowania stanowiska i założenia odzieży ochronnej, oczekiwanie na zalogowanie się, dyżury przy telefonie; zmuszają pracowników do pracy w weekendy bez odbijania karty pracy, bądź też zmuszają swych podwładnych do rejestrowania mniejszej ilości godzin niż faktycznie przepracowanych. W świetle prawa o nadgodzinach takie praktyki są zabronione.
W Japonii fałszowanie ewidencji jest nagminnym problemem, będącym prawie normą w miejscu pracy i, w ekstremalnych sytuacjach, może prowadzić do zjawiska zwanego po japońsku Karoshi– czyli śmierci przez przepracowanie (najczęściej w wyniku udaru niedokrwiennego bądź samobójstwa). Firma może opłacić 20 godzin nadliczbowych w ciągu miesiąca, ale aby dotrzymać terminów i sprostać oczekiwaniom swoich przełożonych, pracownicy zmuszani są do przepracowania większej liczby godzin, które nie zostaną oficjalnie wykazane. Praktyka ta nazwana zostałasabisu zangyo, gdzie sabisu znaczy usługa, a zangyo – nadgodziny, czyli ogólnie rzecz ujmując – darmowe nadgodziny.
Zgodnie z art. 151 § 1 Kodeksu pracy pracą w godzinach nadliczbowych jest praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy.
Kiedy praca w godzinach nadliczbowych?
- kiedy jest konieczność prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii
- w przypadku szczególnych potrzeb pracodawcy. W tym przypadku nie ma możliwości polecenia „nadgodzin” dla zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń lub natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia.
Liczba godzin nadliczbowych przepracowanych w związku ze szczególnymi potrzebami zakładu pracy nie może przekroczyć dla danego pracownika 150 godzin w roku kalendarzowym. Prawo dopuszcza jednak możliwość ustalenie innej liczby godzin nadliczbowych w roku kalendarzowym, z tym że takie rozwiązanie wprowadzone musi być w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy albo ostatecznie w umowie o pracę, ale tylko gdy pracodawca nie jest objęty UZP lub też nie jest zobligowany do wydania regulaminu pracy.
Trzeba jednak pamiętać, że tygodniowy czas pracy łącznie z godzinami nadliczbowymi nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym. Choć to ograniczenie nie dotyczy pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy. W umowie o pracę strony stosunku pracy ustalają dopuszczalną liczbę godzin pracy ponad określony w umowie wymiar czasu pracy pracownika zatrudnionego w niepełnym jego wymiarze, których przekroczenie uprawni do dodatku za „godziny nadliczbowe”.
Wynagrodzenie za nadgodziny
Za pracę w godzinach nadliczbowych, oprócz normalnego wynagrodzenia, pracodawca powinien wypłacić dodatek w wysokości:
1. 100% wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających:
- w nocy
- w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy
- w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,
2. 50% wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w każdym innym dniu niż wymienione powyżej (pkt 1).
Jako podstawę do obliczania dodatku za „nadgodziny” przyjmuje się wynagrodzenie pracownika wynikające z jego osobistego zaszeregowania określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania, wtedy przyjmuje się 60 proc. płacy ustalanej wedle reguł obliczania wynagrodzenia jak za urlop wypoczynkowy.
Dla pracowników wykonujących pracę stale poza zakładem pracy wynagrodzenie wraz z dodatkiem za „nadgodziny” może być zastąpione ryczałtem, którego wysokość odpowiada musi przewidywanemu wymiarowi pracy w godzinach nadliczbowych.
Dodatek nie przysługuje, gdy na pisemny wniosek pracownika, który wypracował godziny nadliczbowe, pracodawca udziela, w wymiarze odpowiadającym „nadgodzinom”, czasu wolnego od pracy. Udzielenie czasu wolnego w zamian za „nadgodziny” może nastąpić także bez wniosku zainteresowanego pracownika, jednak w takim przypadku pracodawca udziela czasu wolnego od pracy w wymiarze o połowę wyższym niż liczba przepracowanych godzin nadliczbowych i najpóźniej do końca danego okresu rozliczeniowego. W takiej sytuacji nie może to znowu spowodować obniżenia wynagrodzenia za pełny miesięczny wymiar czasu pracy.
Ustawodawca wskazuje, choćby przez wzgląd na zasadę prawa pracy wyrażoną w art. 14 Kodeksu pracy (prawo świadczącego pracę do wypoczynku), że pracownikowi, który wykonywał pracę w dniu wolnym od pracy wynikającym z rozkładu czasu pracy w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy, przysługuje przede wszystkim dzień wolny od pracy. Dzień ten musi być udzielony do końca okresu rozliczeniowego i w terminie uzgodnionym z zainteresowanym.
Wyjątek: Pracownicy zarządzający w imieniu pracodawcy zakładem pracy i kierownicy wyodrębnionych komórek organizacyjnych co do zasady nie mają prawa do wynagrodzenia oraz dodatku z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych.
W razie ustania stosunku pracy przed upływem okresu rozliczeniowego, czy w jego trakcie, pracownikowi przysługuje, oprócz normalnego wynagrodzenia, prawo do dodatku za „nadgodziny”, jeżeli w okresie od początku okresu rozliczeniowego do dnia rozwiązania stosunku świadczył pracę ponad normy czasu pracy.
Pracownik może być zobligowany do pełnienia dyżuru, czyli do pozostawania poza normalnymi godzinami pracy w gotowości do wykonywania pracy wynikającej z umowy o pracę w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę. Czasu dyżuru nie wlicza się do czasu pracy, jeżeli podczas dyżuru pracownik nie wykonywał pracy. Czas pełnienia dyżuru nie może naruszać prawa pracownika do odpoczynku. Za czas dyżuru, z wyjątkiem dyżuru pełnionego w domu, pracownikowi przysługuje czas wolny od pracy w wymiarze odpowiadającym długości dyżuru, a w razie braku możliwości udzielenia czasu wolnego należy się mu wynagrodzenie.
[Dział 6 Kp, rozdział 5]
